Artykuł napisany w oparciu o opublikowany tekst Małgorzaty Paplińskiej: Uszkodzenia wzroku spowodowane przez cukrzycę – funkcjonalne konsekwencje i adaptacja do niewidzenia W: P. Prüfer (red.) Na krawędzi. Reperkusje zachowań ryzykownych w relacji do ciała. Gorzów Wielkopolski, 2016.
Potoczna wiedza o cukrzycy ogranicza się najczęściej do rozumienia skutków tej choroby jako podwyższonego poziomu cukru we krwi i konieczności przyjmowania insuliny. Tę niską świadomość objawów i konsekwencji cukrzycy potwierdza raport z badań „Społeczny obraz cukrzycy”. „Co czwarta osoba nie umiała wskazać ani jednego objawu, który mógłby świadczyć o zachorowaniu na cukrzyce. Pozostali wskazywali najczęściej na uczucie senności w ciągu dnia (28%), zwiększone pragnienie (26%), zmęczenie (25%) i zwiększony poziom cukru we krwi (25%). (…) Co piąty nie sprawdzał poziomu cukru we krwi nigdy w życiu, a co czwarty robił to ponad dwa lata temu. (…) Co trzeci Polak nie jest kompletnie świadomy jakie cukrzyca może nieść za sobą skutki” (Sobierajski, Czupryniak, 2010)..
Cukrzyca może pojawić się w rożnym wieku, przyjąć różną postać, a nieleczona lub nieprawidłowo leczona, może prowadzić do poważnych konsekwencji i przewlekłych powikłań.
Zgodnie z przewidywaniami Międzynarodowej Federacji Diabetologicznej (IDF) liczba chorych na cukrzycę do roku 2025 osiągnie wartość 300 milionów. Pięciokrotny wzrost zachorowań był obserwowany był w ciągu 15. lat (od 1985 do 2000). Z tego względu tak ważna jest świadomość dotycząca objawów i konsekwencji cukrzycy.
Cukrzyca i jej typy
„Cukrzyca to grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z defektu wydzielania i/lub działania insuliny. Przewlekła hiperglikemia wiąże się z uszkodzeniem, zaburzeniem czynności i niewydolnością różnych narządów, szczególnie oczu, nerek, nerwów, serca i naczyń krwionośnych” (Zasady postępowania w cukrzycy. Zalecenia dla lekarzy POZ — 2019 rok).
„Cukrzyca (diabetes mellitus) jest przewlekłą chorobą, której przyczyną jest zaburzenie wydzielania insuliny. Niedobór insuliny prowadzi do zaburzeń w zakresie wykorzystania glukozy przez komórki organizmu, co powoduje zwiększenie stężenia glukozy we krwi (hiperglikemię) oraz wydalanie glukozy wraz z moczem. Cukrzyca charakteryzuje się także zaburzeniami metabolizmu węglowodanów, tłuszczów i białek” (Paplińska, 2016).
Wyróżnić można różne typy cukrzycy. Dwa główne to cukrzyca typu 1 i cukrzyca typu 2.
Pierwszy typ, zwany cukrzycą młodzieńczą lub insulinozależną rozpoczyna się w młodym wieku i charakteryzuje się bezwzględnym brakiem insuliny, wytwarzanej przez komórki beta znajdujące się w trzustce. Brak komórek beta może być wrodzony lub komórki te mogą zostać zniszczone przez wirus, atak ze strony własnego układu odpornościowego lub przez czynniki chemiczne zawarte w pożywieniu lub lekach. Choroba może mieć chwiejny przebieg ze skłonnością do niedocukrzeń i śpiączki (Tatoń, Czech, 2001).
Cukrzyca typu 2. (zwana również cukrzycą dorosłych lub insulinoniezależną) zwykle pojawia się u osób po 40. roku życia, najczęściej otyłych, choć zachorowania na ten typ cukrzycy zdarzają się także wśród dzieci. W tym typie choroby obserwuje się skłonności rodzinne do jej występowania, a przyczyną jest oporność tkanek i narządów obwodowych na insulinę (Tatoń, Czech, 2001).
Najczęstsze schorzenia wzroku spowodowane cukrzycą i ich następstwa funkcjonalne
„Powikłania cukrzycy mogą być bardzo poważne i przewlekłe. Do najczęstszych zalicza się choroby narządu wzroku, choroby nerek, niedokrwienną chorobę serca, zespół stopy cukrzycowej, a także choroby przewodu pokarmowego, czy kostno-stawowego, jak również choroby skóry. Zaniedbania w leczeniu cukrzycy znacznie zwiększają zapadalność i chorobowość z powodu retinopatii cukrzycowej i innych powikłań ocznych” (Paplińska, 2016)
- Makulopatia cukrzycowa – znaczne obniżenie ostrości wzroku w centralnym polu widzenia
- Retinopatia cukrzycowa — znaczne obniżenie ostrości wzroku i obniżona wrażliwość na kontrast, ubytki w polu widzenia oraz zmienne widzenie — przejściowe zaburzenia widzenia związane z wahaniami poziomu cukru. Retinopatia cukrzycowa może prowadzić do zaniku nerwu wzrokowego. Jest odpowiedzialna za blisko 5% przypadków ślepoty na świecie. Czynniki rozwoju choroby to m.in: nieskuteczna kontrola cukrzycy, nadciśnienie tętnicze, nefropatia, hiperlipidemia, palenie tytoniu (Walkiewicz-Krutak, 2015).
- Jaskra — cukrzyca zwiększa ryzyko jej wystąpienia. Konsekwencją są ubytki w obwodowym polu widzenia, obniżenie ostrości wzroku, zaburzenie wrażliwości na kontrast, zaburzenie wrażliwości na światło, zaburzona adaptacja do zmiennych warunków oświetleniowych.
- Zaćma — dotyka 4,8 % chorych na cukrzycę. Konsekwencje zaćmy to: obniżenie ostrości wzroku, zaburzenie wrażliwości na kontrast, zaburzenie wrażliwości na światło, zaburzenie percepcji barw (problem z poprawną identyfikacją kolorów spowodowany żółknięciem soczewki) Walkiewicz-Krutak, 2015).
- Czerwienica (rubeoza) tęczówki – konsekwencją jest m.in. usztywnienie źrenic, które nie reagują na światło. Często schorzeniu temu towarzyszy deformacja tęczówki na skutek krwotoków i obkurczania się blizn, boląca gałka oczna, podwyższone ciśnienie śródgałkowe, obniżenie ostrości widzenia do poczucia światła (Paplińska, 2016)
Wczesna diagnoza cukrzycy, a w sytuacji jej potwierdzenia — pełna kontrola, odpowiednie wyrównanie metaboliczne cukrzycy oraz motywacja do leczenia, dieta i właściwy styl życia, pozwalają diabetykom prowadzić normalne życie oraz niwelują potencjalne skutki powikłań cukrzycowych.
Obowiązki studenta-diabetyka
- Poinformuj wykładowcę, że jesteś chory na cukrzycę i z tego względu możesz potrzebować zjeść coś w trakcie zajęć, często wychodzić do toalety
- Profilaktyka w przypadku nieświadomości hipoglikemii: edukuj rodzinę oraz otoczenie w zakresie rozpoznawania subtelnych i nietypowych zwiastunów hipoglikemii
- Poinstruuj kolegów/wykładowców, co mają robić, gdy źle się poczujesz
- Każdy ma prawo do samodzielnego podjęcia decyzji, czy informować otoczenie o tym, że jest się chorym na cukrzycę np. poprzez noszenie bransoletki, opaski, wisiorka zawierających tę informację. Jednak w przypadku chorób przewlekłych, takich jak cukrzyca, to ważne aby otoczenie, w tym pracownicy medyczni wiedzieli o stanie zdrowia osoby, której udzielają pomocy.
Jeśli jesteś diabetykiem i potrzebujesz wsparcia, zgłoś się do Biura Osób z Niepełnosprawnościami UW
Niski poziom wiedzy o cukrzycy u samych chorych przejawia się w niewystarczającym kontrolowaniu choroby, prowadzeniu mało higienicznego, niedostosowanego do specyfiki choroby trybu życia, a nawet w bagatelizowaniu choroby.
„Wczesne wykrycie cukrzycy zapobiega nie tylko poważnym powikłaniom, ale także pozwala na edukację pacjentów w zakresie prozdrowotnych zachowań oraz sposobów radzenia sobie z adaptacją do nowej sytuacji. Wsparcie psychoterapeutyczne osoby z cukrzycą, w sytuacji, gdy jest ono konieczne, zapobiega pogłębianiu się emocjonalnych konsekwencji choroby, w tym negatywnych stanów emocjonalnych – depresji i lęku, związanych z sytuacjami straty i zagrożenia” (Paplińska, 2016).
Więcej informacji na temat cukrzycy można znaleźć na stronach:
https://pacjent.gov.pl/jak-zyc-z-choroba/jak-zyc-z-cukrzyca
Bibliografia
M. Paplińska, Uszkodzenia wzroku spowodowane przez cukrzycę – funkcjonalne konsekwencje i adaptacja do niewidzenia W: P. Prüfer (red.) Na krawędzi. Reperkusje zachowań ryzykownych w relacji do ciała. Gorzów Wielkopolski 2016.
T. Sobierajski, L. Czupryniak, Raport Społeczny obraz cukrzycy, Warszawa 14 listopada 2010, s. 5.
J. Tatoń, A, Czech (red.), Diabetologia, T. 2, Warszawa 2001.
M. Walkiewicz-Krutak, Słabowzroczność w aspekcie klinicznym i funkcjonalnym, (w): K. Czerwińska, M. Paplińska, M. Walkiewicz-Krutak (red.), Tyflopedagogika wobec współczesnej przestrzenni edukacyjno-rehabilitacyjnej, Warszawa 2015, s. 198-219.
Zasady postępowania w cukrzycy. Zalecenia dla lekarzy POZ — 2019 rok. Choroby Serca i Naczyń 2019, tom 16, nr 2, 73–111, DOI: 10.5603/ChSiN.2019.0018