konsultacja: Anna Szymańska – kierownik BON UW, Małgorzata Rączka – koordynatorka dostępności architektonicznej w BON UW
konsultacja merytoryczna: Małgorzata Perdeus-Białek – inspektorka ppoż, DON UJ
I. Objaśnienia użytych sformułowań
II. Zasady skutecznej ewakuacji
III. Zasady udzielania pomocy osobom ze szczególnymi potrzebami w sytuacji ewakuacji
IV. Wskazówki dla osób odpowiedzialnych za kierowanie ewakuacją w budynku
V. Wskazówki dla kierowników jednostek mieszczących się w budynku i osób wyznaczonych do koordynowania ewakuacji w dziale tej jednostki
VI. Wskazówki dla nauczycieli akademickich prowadzących zajęcia w momencie ogłoszenia ewakuacji
I. Objaśnienia użytych sformułowań
1. Osoby ze szczególnymi potrzebami – osoby, które ze względu na swoje cechy zewnętrzne lub wewnętrzne, albo ze względu na okoliczności, w których się znajdują, muszą podjąć dodatkowe działania lub zastosować dodatkowe środki w celu przezwyciężenia bariery, aby uczestniczyć w różnych sferach życia na zasadzie równości z innymi osobami.
W sytuacji ewakuacji osobami ze szczególnymi potrzebami mogą być:
- osoby z niepełnosprawnością ruchową, w tym osoby poruszające się na wózku, osoby poruszające się przy użyciu dodatkowych środków (kul, laski, balkoniku itp.), osoby z protezami kończyn/y dolnych lub górnych, osoby niskorosłe, seniorzy, osoby ze znaczną nadwagą, a także osoby z ograniczoną zdolnością poruszania się (np. kobiety w ciąży, osoby w okresie rekonwalescencji, rodzice z małymi dziećmi);
- osoby z niesprawnością narządu wzroku, w tym osoby słabowidzące lub niewidome;
- osoby z niesprawnością narządu słuchu;
- osoby z zaburzeniami psychicznymi oraz narażonymi na dezorientację, panikę, niechęć lub niemożność działania w sytuacji stresowej.
2. Bezpieczna ewakuacja – zorganizowane przemieszczanie się ludzi do bezpiecznego miejsca, bezpośrednio albo drogami komunikacji ogólnej.
3. Bezpieczne miejsce – wyznaczone miejsce zbiórki na zewnątrz budynku lub miejsce wewnątrz budynku położone w innej strefie pożarowej nieobjętej pożarem.
4. Miejsce oczekiwania – miejsce wewnątrz budynku, wydzielone pożarowo, które może być użyte do czasowego oczekiwania osób na ewakuację przez profesjonalne służby ratownicze, w sytuacji braku możliwości oczekiwania w miejscu bezpiecznego oczekiwania (np. przedsionki przy klatce schodowej lub spocznik w klatce wydzielonej pożarowo). W sytuacji zagrożenia jako miejsca oczekiwania należy wybierać miejsca położone w innej strefie pożarowej niż strefa, w której wystąpiło zagrożenie.
5. Miejsce bezpiecznego oczekiwania – uprzednio wyznaczone miejsce oczekiwania na uratowanie przed zaistniałym zagrożeniem w czasie wystarczającym na ewakuację, położone w innej strefie pożarowej niż strefa, w której wystąpił pożar. W sytuacji ewakuacji wybór miejsca bezpiecznego oczekiwania powinien uwzględniać kierunek rozprzestrzeniania się zagrożenia poprzez wybranie miejsca położonego w kierunku przeciwnym do kierunku zagrożenia.
Miejsce bezpiecznego oczekiwania powinno być wyposażone w dodatkowe rozwiązania takie jak: odseparowanie od ciągów komunikacyjnych, wyposażenie w wewnętrzny interkom łączący z miejscem prowadzenia akcji ratowniczej, wyposażenie w środki ewakuacji takie jak krzesełka czy koce ewakuacyjne, wyposażenie w środki gaśnicze, wyposażenie w oświetlenie awaryjne, wyposażenie w ławkę, zapewnienie minimalnej przestrzeni manewrowej dla wózków (m.in. kwadrat o boku 1,5 m).
Jeśli w budynku nie wyznaczono miejsc bezpiecznego oczekiwania lub nie są one dostępne w momencie ewakuacji, jako miejsce oczekiwania należy wskazać miejsce o jak najlepszych cechach bezpieczeństwa oraz możliwości skutecznej realizacji ewakuacji, np. miejsce położone w przeciwległej części budynku do miejsca wystąpienia zagrożenia oraz kierunku jego rozprzestrzeniania, przy odpowiednio dużym oknie, do którego możliwy będzie podjazd służb ratowniczych pojazdem z wysięgnikiem.
6. Ewakuacja etapowa – ewakuacja osób ze szczególnymi potrzebami, podzielona na etapy związane z ewakuacją do bezpiecznego miejsca wewnątrz budynku, przekazaniem informacji o osobach oczekujących służbom ratowniczym, oraz ewakuacja tych osób na zewnątrz budynku przez profesjonalne służby ratownicze.
7. Instrukcja bezpieczeństwa pożarowego w skrócie Instrukcja pożarowa określa wszystkie elementy, warunki i organizację ewakuacji, plany ewakuacji, strefy pożarowe w budynku, a także dostępne środki ochrony p. poż. Instrukcja pożarowa musi być łatwo dostępna oraz musi być aktualizowana co 2 lata.
8. Plany ewakuacyjne opracowane na podstawie instrukcji pożarowej muszą w sposób czytelny prezentować drogi ewakuacji, strefy pożarowe w budynku oraz dostępne środki ochrony przeciwpożarowej. Plany ewakuacyjne powinny być umieszczone w widocznych, łatwo dostępnych miejscach.
9. Właściciel lub zarządca budynku – dyrektor lub kierownik administracyjny budynku. Jest to osoba odpowiedzialna za organizację procesu ewakuacji, przeprowadzanie próbnych ewakuacji oraz szkoleń personelu w zakresie wymaganym stosownymi przepisami.
10. Osoby wspomagające ewakuację – osoby będące pracownikami budynku (pracownicy portierni, szatni, ochrony, pracownicy techniczni lub pracownicy odpowiedzialni za utrzymywanie czystości) przeszkolone i wyznaczone do aktywnego udziału w przeprowadzeniu ewakuacji w budynku.
11. Osobami biorącymi aktywny udział w ewakuacji osób ze szczególnymi potrzebami w budynku UW są:
- osoby wyznaczone do kierowania ewakuacją w budynku oraz osoby wyznaczone do wspomagania ewakuacji;
- nauczyciele akademiccy prowadzący zajęcia w chwili ogłoszenia ewakuacji w budynku, w zakresie ewakuacji osób ze szczególnymi potrzebami znajdujących się w ich grupach zajęciowych;
- pracownicy uczelni będący kierownikami biur i jednostek mieszczących się w budynku, ich zastępcy oraz osoby przez nich wskazane, w zakresie ewakuacji pracowników tych biur będących osobami ze szczególnymi potrzebami.
12. Aktywny udział w ewakuacji osób ze szczególnymi potrzebami polega na:
- skutecznym i osobistym prowadzeniu w sposób zorganizowany osób ze swojej grupy drogami ewakuacyjnymi do miejsc bezpiecznego oczekiwania lub bezpośrednio na zewnątrz do miejsca zbiórki;
- wydawaniu jednoznacznych poleceń w celu realizacji działań ewakuacji w sposób spokojny, bezpieczny, zapobiegający panice oraz adekwatny do bieżących zagrożeń;
- identyfikacji osób ze szczególnymi potrzebami w grupie i realizacji ich ewakuacji w sposób właściwy do ich potrzeb;
- skutecznym i osobistym przekazaniu informacji o osobach ze szczególnymi potrzebami ewakuowanymi do bezpiecznych stref oczekiwania, osobie kierującej ewakuacją oraz służbom ratunkowym.
13. Próbne ewakuacje oraz szkolenia w zakresie organizacji ewakuacji w budynku. Kierownicy administracyjni budynków są zobowiązani, aby raz do roku przeprowadzać próbną ewakuację oraz szkolenie, w których pracownicy budynku oraz inne osoby zaangażowane we wspomaganie ewakuacji zostaną przeszkolone m.in. w zakresie organizacji i postępowania w sytuacji ewakuacji, obowiązujących procedur ewakuacji, położenia bezpiecznych miejsc oczekiwania oraz stref pożarowych, dostępnych środków uratowania, a także sposobów bezpiecznego udzielania pomocy osobom ze szczególnymi potrzebami.
II. Zasady skutecznej ewakuacji
W sytuacji aktywnego udziału w ewakuacji stosuj Zasady skutecznej ewakuacji:
- podejmuj działania w sposób spokojny i uspokajający,
- wydawaj polecenia w sposób krótki i zrozumiały,
- bądź stanowczy i konkretny,
- wskaż kierunek ewakuacji,
- pomóż w ewakuacji osobiście lub wyznacz osobę, lub osoby i wyznacz im konkretne zadania,
- zidentyfikuj osoby w swojej grupie mogące wymagać szczególnych potrzeb w trakcie ewakuacji,
- dobierz indywidualny sposób ewakuacji dla osób ze szczególnymi potrzebami,
- poinformuj służby ratownicze oraz osobę kierującą ewakuacją o osobach oczekujących w bezpiecznych strefach oczekiwania.
III. Zasady udzielania pomocy osobom ze szczególnymi potrzebami w sytuacji ewakuacji
1. Ewakuacja osób z niepełnosprawnością ruchową:
- jeśli osoba ma trudności z przejściem klatką schodową, doprowadź ją lub wyznacz osobę, która doprowadzi tę osobę do miejsca bezpiecznego oczekiwania,
- zapytaj, jak skutecznie możesz pomóc w sprawnym przemieszczeniu i udziel pomocy we wskazany sposób,
- w sytuacji ograniczonych możliwości przemieszczania się użyj fotela biurowego lub krzesła na kółkach w celu szybkiego przemieszczenia tej osoby do strefy bezpiecznego oczekiwania.
2. Ewakuacja osób z niepełnosprawnością wzroku:
- jeśli nie wiesz, jak pomóc zapytaj, zawsze, zanim zaczniesz pomagać, komunikuj swoje zamiary,
- zanim nawiążesz kontakt fizyczny, uprzedź o tym – wymień swoje imię, poinformuj o zaistniałej sytuacji i swoich zamiarach,
- w celu udzielenia pomocy w szybkim przemieszczaniu się, zaproponuj jej swoje ramię, zamiast chwytać ją za rękę,
- idąc, opisuj otoczenie i wskazuj pojawiające się przeszkody, np. progi, schody w górę, w dół, itp.
- jeśli chcesz ostrzec osobę niewidomą, zrób to w sposób konkretny, wskazując na cechy przestrzeni – np. gdy przed tobą, po prawej stronie zaczynają się schody w dół, ogólne ostrzeżenie „uważaj!” nie będzie wystarczające, aby osoba niewidoma właściwie zrozumiała intencje ostrzeżenia.
3. Ewakuacja osób głuchych i osób z niepełnosprawnością słuchu:
- zanim zaczniesz mówić do osoby głuchej lub z niepełnosprawnością słuchu, upewnij się, że na ciebie patrzy,
- aby zwrócić uwagę osoby z dysfunkcjami słuchu możesz zamachać ręką lub dotknąć jej ramienia,
- mów z twarzą zwróconą w kierunku swojego rozmówcy,
- jeżeli osoba niesłysząca lub niedosłysząca nie zrozumie któregoś zdania, nie powtarzaj go, ale sformułuj w inny sposób lub napisz.
4. Ewakuacja osób z problemami natury psychicznej:
- traktuj każdą osobę jako indywidualną jednostkę,
- zapewnij, że jej pomożesz,
- w sytuacji ataku panicznego lęku odwróć uwagę, zadawaj pytania, informuj o podejmowanych czynnościach, pomóż osobie zapanować nad oddechem np. poprzez głośne liczenie lub oddychanie do papierowej torebki,
- wykorzystaj fakt, że osoby chętnie podchwytują czynności wykonywane przez innych lub przywódcę grupy.
IV. Wskazówki dla osób odpowiedzialnych za kierowanie ewakuacją w budynku
1. W pierwszej kolejności podejmij ewakuację osób z pomieszczeń objętych bezpośrednim zagrożeniem np. z pomieszczeń, w których powstał pożar lub które znajdują się na drodze rozprzestrzeniania się ognia, jak również z rejonów, z których wyjście lub dotarcie do bezpiecznych dróg ewakuacji może zostać odcięte.
2. Sprawdź, czy w rejonie bezpośredniego zagrożenia, w pomieszczeniach znajdujących się na drodze rozprzestrzeniania się ognia, jak również w miejscach zagrożonych odcięciem mogą znajdować się osoby ze szczególnymi potrzebami.
- Dowiedz się od kierowników, ich zastępców lub pracowników jednostek mieszczących się w rejonie zagrożenia bądź dyrektora/kierownika administracyjnego budynku czy w pomieszczeniach są osoby wymagające dodatkowej pomocy.
- Zbierz informacje o ew. pozostałych osobach wymagające dodatkowej pomocy od wykładowców kierujących ewakuację grup z sal wykładowych.
- Sprawdź w ewidencji użycia urządzeń technicznych służących zapewnieniu dostępności architektonicznej dla osób z niepełnosprawnościami, czy nie wynika z niej obecność osoby ze szczególnymi potrzebami w zagrożonym rejonie (np. czy pracownik udzielił pomocy poprzez użycie Platformy przyschodowej osobie poruszającej się na wózku). Jeśli w budynku taka ewidencja nie jest prowadzona, należy ją wprowadzić.
- Zadania sprawdzenia obecności osób ze szczególnymi potrzebami w miejscach zagrożenia możesz powierzyć osobom wspomagającym ewakuację lub wyznaczyć do tego zadania np. pracowników budynku będących na miejscu.
3. Ewakuację osób ze szczególnymi potrzebami możesz przeprowadzić etapami.
- Osoby ze szczególnymi potrzebami, szczególnie mające trudności w poruszaniu się oraz przebywające na wyższych kondygnacjach, kieruj do miejsc bezpiecznego oczekiwania, w których będą mogły zaczekać na ewakuację ze strony profesjonalnych służb ratowniczych.
- Do szybkiego przemieszczenia osób z trudnościami ruchowymi (np. osób o kulach, osób starszych lub innych osób, które nie są w stanie szybko i bezpiecznie samodzielnie się poruszać) możesz użyć fotela biurowego lub krzesła na kółkach.
- Pomocy nie musisz udzielać osobiście. Wskaż osoby, które mogą udzielić pomocy i poinstruuj je, co mają zrobić.
- Działania polegające na bezpośrednim transportowaniu z użyciem dodatkowych środków (np. krzesłami ewakuacyjnymi, a w szczególności środkami improwizowanymi) podejmuj tylko w sytuacji koniecznej. Jakiekolwiek przenoszenie osób należy pozostawić służbom ratowniczym. Samodzielne przenoszenie lub podnoszenie może być realizowane tylko w wyjątkowej sytuacji, tylko przez osoby mogące bezpiecznie udzielić takiej pomocy, oraz tylko z użyciem bezpiecznych technik przenoszenia za pomocą tzw. chwytu kończynowego lub krzesełkowego.
4. Pamiętaj o skutecznym komunikowaniu się z osobami ewakuowanymi.
- Przed podjęciem działań poinformuj osoby ewakuowane o tym, kim jesteś oraz co jest powodem Twoich działań. Pamiętaj, że część osób może nie być świadoma o zaistniałym zagrożeniu i potrzebie ewakuacji.
- Staraj się, by Twoje komunikaty były krótkie, rzeczowe i stanowcze.
- Zapytaj, jak bezpiecznie pomóc, szczególnie gdy osoba nie będzie w stanie szybko i bezpiecznie przemieszczać się samodzielnie.
5. Po przybyciu profesjonalnych służb ratowniczych poinformuj je o osobach oczekujących na ewakuacje w miejscach bezpiecznego oczekiwania.
- Poinformuj służby ratownicze o miejscach i ilości osób oczekujących na pomoc. Przekaż informacje o potrzebach i trudnościach tych osób.
- Wskaż dostępne drogi ewakuacji oraz dostępne dodatkowe środki uratowania jak np. krzesełka ewakuacyjne.
V. Wskazówki dla kierowników jednostek mieszczących się w budynku i osób wyznaczonych do koordynowania ewakuacji w dziale tej jednostki
1. Przed rozpoczęciem ewakuacji uspokój grupę i zorientuj się w bieżącej sytuacji.
- Ściśle stosuj się do poleceń przełożonych lub prowadzących akcję ratowniczą;
- Na podstawie komunikatów lub informacji od osób kierujących ewakuacją dowiedz się, które drogi ewakuacji są bezpieczne oraz gdzie znajdują się najbliższe bezpieczne strefy oczekiwania;
- Wydaj polecenie zabezpieczenia sprzętu elektronicznego, wyłączenia sprzętu elektrycznego i gazowego, zabezpiecz dane informatyczne przed dostępem osób niepowołanych.
2. Upewnij się, czy osoby ze szczególnymi potrzebami w Twoim biurze/dziale posiadają osobę do udzielenia pomocy w ewakuacji.
- dowiedz się, gdzie znajdują się osoby ze szczególnymi potrzebami z Twojego zespołu;
- sprawdź, czy każda z nich posiada osobę do pomocy, lub wyznacz taką osobę;
- w sytuacji doraźnego pobytu w biurze/dziale osób trzecich ze szczególnymi potrzebami obowiązek udzielenia pomocy w bezpiecznym opuszczenia pomieszczeń przejmie pracownik, który w danej chwili ma z nią kontakt.
3. Rozpocznij ewakuację.
- Wydawaj polecenia w sposób spokojny, rzeczowy i stanowczy. Zapobiegaj wywołaniu paniki. Zwróć uwagę na stosowanie się do poleceń osób kierujących ewakuacją.
- Osoby pełnosprawne skieruj do odpowiednich wyjść ewakuacyjnych; wskaż kierunek ewakuacji i wyznaczone miejsce zbiórki; zwróć uwagę na poruszanie się prawą stroną korytarzy i klatek w celu umożliwienia poruszania się w przeciwnym kierunku służbom ratującym.
- Osoby ze szczególnymi potrzebami, przebywające na wyższych kondygnacjach, kieruj wraz z osobami pomagającymi do miejsc bezpiecznego oczekiwania. Wcześniej ustal z osobami kierującymi ewakuacją położenie tych miejsc oraz poinformuj o osobach, które na tę pomoc będą oczekiwały.
4. Zabezpiecz pomieszczenia.
- Upewnij się, że pomieszczenia biurowe oraz inne pomieszczenia przyległe (toalety, magazyny, pom. socjalne) zostały opuszczone;
- W przypadku pożaru drzwi i okna powinny zostać zamknięte, a klucze pozostawione w drzwiach;
- W przypadku skażenia chemicznego drzwi i okna powinny zostać otwarte.
5. Poinformuj osoby kierujące ewakuacją i/lub służby ratownicze o stanie ewakuacji swojej grupy.
- Poinformuj o miejscach i ilości osób oczekujących na pomoc. Przekaż informacje o potrzebach i trudnościach tych osób;
- Pozostań na miejscu do czasu otrzymania stosownej informacji, o zakończeniu ewakuacji lub powrotu do budynku i dalszej pracy i nauki.
VI. Wskazówki dla nauczycieli akademickich prowadzących zajęcia w momencie ogłoszenia ewakuacji
1. Przed rozpoczęciem ewakuacji uspokój grupę i zorientuj się w bieżącej sytuacji.
- Ściśle stosuj się do poleceń osób kierujących ewakuacją lub prowadzących akcję ratowniczą;
- Na podstawie komunikatów, lub informacji od osób kierujących ewakuacją dowiedz się, które drogi ewakuacji są bezpieczne oraz gdzie znajdują się najbliższe miejsca bezpiecznego oczekiwania;
- Zabezpiecz sale. Jeśli sala wyposażona jest w sprzęt komputerowy, należy go wyłączyć; każda osoba niech weźmie swoje rzeczy osobiste;
2. Upewnij się, czy w grupie są osoby ze szczególnymi potrzebami.
- Dla każdej osoby, o widocznej niepełnosprawności wyznacz osobę pełnosprawną do pomocy lub osobiście zadbaj o jej ewakuację. Zwróć uwagę, by każda osoba pomagająca dopytała, jak bezpiecznie pomóc, szczególnie gdy druga osoba nie będzie w stanie szybko i bezpiecznie przemieszczać się samodzielnie.
- Zapytaj, czy w grupie znajdują się osoby wymagające pomocy w ewakuacji. Dla każdej z nich także wyznacz osobę pełnosprawną do udzielenia pomocy lub udziel jej osobiście.
3. Rozpocznij ewakuację.
- Wydawaj polecenia w sposób spokojny, rzeczowy i stanowczy. Zapobiegaj wywołaniu paniki;
- Osoby pełnosprawne skieruj do odpowiednich wyjść ewakuacyjnych; wskaż kierunek ewakuacji i wyznaczone miejsce zbiórki; zwróć uwagę na poruszanie się prawą stroną korytarzy i klatek w celu umożliwienia poruszania się w przeciwnym kierunku służbom ratującym;
- Osoby ze szczególnymi potrzebami, szczególnie w sytuacji przebywania na wyższych kondygnacjach, kieruj wraz z osobami pomagającymi do bezpiecznych miejsc oczekiwania; zwróć uwagę osobom pomagającym na Zasady bezpiecznego udzielania pomocy.
4. Zabezpiecz salę.
- Upewnij się, że salę i ew. pomieszczenia przyległe opuściły wszystkie osoby;
- W przypadku pożaru drzwi i okna powinny zostać zamknięte, a klucze pozostawione w drzwiach;
- W przypadku skażenia chemicznego drzwi i okna powinny zostać otwarte.
5. Poinformuj osoby kierujące ewakuacją i/lub służby ratownicze o stanie ewakuacji swojej grupy.
- Poinformuj o miejscach i ilości osób oczekujących na pomoc. Przekaż informacje o potrzebach i trudnościach tych osób;
- Pozostań na miejscu do czasu otrzymania stosownej informacji, o zakończeniu ewakuacji lub powrotu do budynku i dalszej pracy i nauki.