Jednym z najczęściej używanych współcześnie przez człowieka urządzeń jest komputer. Trudno nam nawet wyobrazić sobie, jak moglibyśmy przez dłuższy czas się bez niego obejść. Korzystamy z niego w pracy, szkole i w domu. Typowe sposoby komunikowania się z komputerem to klawiatura, myszka i monitor. Jeżeli nie mamy problemów ze wzrokiem, albo widzimy na tyle dużo, że jesteśmy w stanie odczytać treści wyświetlane na ekranie monitora, to z komputera możemy korzystać bez problemu.
Co jednak mają zrobić te osoby, które też chciałyby korzystać z dobrodziejstw dzisiejszej cywilizacji, ale z powodu różnych niepełnosprawności wzroku, albo całkowitego niewidzenia, nie są w stanie posługiwać się myszką i monitorem? Czy muszą zrezygnować z używania komputera i tym samym znaleźć się w grupie osób wykluczonych cyfrowo? Otóż nie. Nawet osoby całkowicie niewidome mogą pracować na komputerze przy pomocy programu odczytu ekranu, zwanego z angielskiego ScreenReaderem.
ScreenReader to program, który obserwuje ekran komputera i za pomocą brajlowskiego monitora, lub syntezatora mowy informuje osobę niewidomą o zachodzących na nim zdarzeniach.
Monitor brajlowski to w uproszczeniu linia składająca się z kilkudziesięciu znaków brajlowskich, których punkty wysuwają się lub chowają, wyświetlając tekst w brajlu. Monitor brajlowski wyświetla w brajlu ten sam tekst, który pokazuje komputer na ekranie monitora i osoby niewidome mogą go przeczytać dotykiem.
Syntezator mowy odczytuje treści pokazywane na ekranie komputera głosem syntetycznym (czyli generowanym komputerowo) i niewidomy użytkownik je słyszy.
Dzięki ScreenReaderowi osoby niewidome mogą odczytać w brajlu, albo usłyszeć: treść otwartej w przeglądarce strony, redagowany przez siebie w edytorze tekstów dokument, wybrany w komunikatorze kontakt, pozycję otwartego w programie menu itp. Funkcjonalność czytnika ekranu pozwala im pracować na komputerze w tych samych programach, których używają osoby widzące. Więcej informacji na temat programów odczytu ekranu można przeczytać tutaj.
Monitory brajlowskie to bardzo drogie urządzenia i dlatego osoby niewidome do pracy na komputerze najczęściej używają syntezatora mowy. Dzięki wykorzystaniu ScreenReadera i syntezatora mowy, osoby niewidome mogą używać różnych programów, które pozwalają im uczyć się, pracować, bawić się, komunikować się z innymi, czyli uczestniczyć w życiu społecznym.
Tak wysoka funkcjonalność ScreenReadera nie oznacza jednak, że umożliwia on osobie niewidomej robienie na komputerze wszystkiego tego, co robią na nim osoby widzące. W pracy z komputerem występują ograniczenia techniczne związane z brakiem wzroku. Osoba niewidoma nie będzie więc używała programów do obróbki grafiki, albo grała w gry oparte na animowanej grafice. Są też trudności wynikające z dostępu do oprogramowania. Im lepszy ScreenReader, tym większe są jego możliwości, ale zdarza się, że program, którego chcemy użyć został napisany w taki sposób, że nawet zaawansowany czytnik ekranu nie jest w stanie go obsłużyć. Na szczęście stworzonego na komputery oprogramowania jest już bardzo dużo i zawsze mamy szansę znaleźć inny program o takiej samej funkcjonalności, który jest bardziej przyjazny dla ScreenReadera.
Przez dłuższy czas osoby niewidome, które chciały pracować na komputerze, były skazane na zakup drogich komercyjnych ScreenReaderów. Aby uświadomić czytelnikowi, jakiego rzędu są to kwoty, napiszę tu, że program odczytu ekranu kosztuje mniej więcej tyle co dobrej klasy UltraBook. Na tak duży wydatek osoby niewidome mogą sobie pozwolić tylko dzięki różnym programom wspierającym dofinansowanie zakupu sprzętu i oprogramowania specjalistycznego. Na dodatek, ScreenReader, który osobie niewidomej zastępuje monitor, starzeje się (w sensie technologicznym) znacznie szybciej niż sam monitor.
Oprogramowanie komputerów ewoluuje, zmieniają się wersje systemów operacyjnych i w tej sytuacji osoby niewidome są zmuszone do częstszego uaktualniania posiadanego czytnika ekranu, który musi być przystosowany do obsługi nowego oprogramowania. Upgrade oprogramowania jest wprawdzie tańszy niż zakup jego pełnej wersji, ale i tak na aktualizację trzeba wydać kwotę kilkuset złotych.
Od kilku lat dzięki pojawieniu się na rynku darmowego ScreenReadera o nazwie NVDA, sytuacja osób niewidomych w dostępie do komputera uległa znaczącej poprawie. Teraz nawet te osoby, które z różnych powodów nie otrzymały dofinansowania na zakup ScreenReadera, mogą sobie z łatwością udźwiękowić posiadany komputer.
NVDA to skrót angielskich słów “NonVisual Desktop Access”. Program jest rozpowszechniany na licencji Open Source, co oznacza, że jego kod jest otwarty i każdy, kto umie programować, może się przyczynić do jego rozwoju. Pomysłodawcami i pierwszymi twórcami tego ScreenReadera było dwóch niewidomych entuzjastów programowania z Australii. Żeby sprostać sukcesowi, jaki NVDA odniósł wśród niewidomych użytkowników komputerów na całym świecie, osoby te założyły fundację o nazwie “NV Access”, która kieruje projektem i zbiera środki finansowe na jego dalszy rozwój. Dzięki takiemu rozwiązaniu wciąż jest on programem darmowym. Każdy, kto pobiera i instaluje NVDA na swoim komputerze, może po przez tą fundację go wesprzeć.
Pomimo, że NVDA tworzony jest przez osoby z zagranicy, to dzięki bezinteresownej pracy grupy polskich wolontariuszy, został on całkowicie spolszczony. Nawet po pobraniu programu z anglojęzycznej strony projektu otrzymamy w pełni spolszczoną jego wersję.
NVDA udźwiękawia komputery pracujące w oparciu o system operacyjny Windows. Udźwiękowić możemy całą rodzinę tego systemu w różnych wersjach począwszy od Windows XP a skończywszy na najnowszym produkcie Microsoftu. Razem z programem otrzymujemy także bezpłatny wielojęzyczny syntezator mowy o nazwie eSpeak.
Po zainstalowaniu programu na komputerze bardzo łatwo możemy stworzyć sobie w pełni funkcjonalną jego przenośną wersję i zapisać ją na wymiennym nośniku danych (pendrivie) a następnie uruchamiać bez potrzeby instalowania go na komputerze. Przenośna wersja NVDA również zawiera darmowego eSpeaka, tak, więc po jego uruchomieniu komputer jest od razu udźwiękowiony, a tym samym przystosowany do potrzeb osoby niewidomej.
W niniejszym artykule opiszę najbardziej istotne cechy NVDA. Nie będę natomiast omawiał poszczególnych opcji konfiguracyjnych, ponieważ polecenia te zostały dokładnie opisane w pomocy programu, która jest również dostępna w języku polskim.