Koncepcja uniwersalnego projektowania
Projektowanie uniwersalne jest jednym z narzędzi realizacji zasady równości, pełnego uczestnictwa w życiu społecznym oraz dostępności sfery publicznej oraz wszelkich dóbr i usług dla wszystkich osób, niezależnie od ich stopnia sprawności, wieku, czy szeregu innych uwarunkowań. Ma zastosowanie we wszystkich sferach życia — od środowiska fizycznego (np. budynków, parków), produktów, transportu, technologii i systemów informacyjno-komunikacyjnych (np. strony internetowe) po pozostałe obiekty (np. bankomaty) i usługi (np. usługi pocztowe czy turystyczne).
Zgodnie z definicją zawartą w art. 2 ‚‚Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych” poprzez projektowanie uniwersalne należy rozumieć projektowanie produktów, środowiska, programów i usług w taki sposób, by były użyteczne dla wszystkich w możliwie największym stopniu, bez potrzeby adaptacji lub specjalistycznego projektowania.
Koncepcja uniwersalnego projektowania jest oparta na zasadzie równości w większym stopniu niż koncepcja ogólnej dostępności dla osób z obniżoną funkcjonalnością. Rozwiązania przestrzenne zgodne z zasadą projektowania uniwersalnego przewidują, iż podstawowe działania będą z założenia odpowiadały potrzebom wszystkich użytkowników i nie będą wymagały specjalnych rozwiązań. Projektowanie jest zatem pojmowane jako wspólny termin na określenie wszystkich działań, które dotyczą kształtowania otoczenia.
Charakterystyczne cechy projektowania dla wszystkich
Można wyróżnić kilka charakterystycznych cech tzw. projektowania dla wszystkich:
• Według tej zasady rozwiązania nie są tworzone wyłącznie z myślą o ograniczonej grupie adresatów, np. o osobach z niepełnosprawnością ruchową. Mają one być dostosowane do potrzeb wszystkich potencjalnych użytkowników i użytkowniczek.
• Produkty i obiekty stworzone zgodnie ze standardami projektowania uniwersalnego nie wymagają adaptowania ani wprowadzania dodatkowych rozwiązań dla osób z grup narażonych na wykluczenie. Przykładem projektowania uniwersalnego może być wejście do budynku bezpośrednio z chodnika, pozbawione stopni. Jest to rozwiązanie, które nie wymaga zbudowania np. dodatkowego podjazdu dla osób poruszających się na wózkach.
• Produkty zaprojektowane uniwersalnie nie wymagają podkreślania, że zostały zaprojektowane w specjalny sposób, dla określonej grupy — są one w naturalny sposób przeznaczone dla jak najszerszej grupy użytkowników.
• Projektowanie uniwersalne nie wyklucza użycia dodatkowych urządzeń wspomagających, np. wind, automatycznie otwieranych drzwi, czy innej automatyki w budynku. Projektowanie uniwersalne nie wyklucza wkomponowania pochylni lub podjazdu do wejścia do budynku, w sytuacji, kiedy nie jest możliwe uzyskanie jednolitego wejścia pozbawionego stopni. Najistotniejszą cechą jest równość dostępu i użytkowania. W tej koncepcji niedopuszczalne jest projektowanie odrębnych wejść np. dla osób poruszających się na wózkach, przejść przez pomieszczenia techniczne itp.
• Projektowanie uniwersalne to nie tylko budynek, to także zastosowane w nim rozwiązania: np. mała architektura lub informacja wizualna w budynku. Każdy aspekt wymaga rozwiązań uniwersalnych, zapewniających dostępność dla jak najszerszej grupy osób, np. w aspekcie informacji wizualnej w budynku, projekt wymaga doboru odpowiedniej czcionki, wielkości, kontrastu, a także uwzględnienia podpisów w systemie Braille’a czy innych systemów informacyjnych (także zaprojektowanych uniwersalnie), np. infokiosków, QR-kodów itp.).
Siedem zasad projektowania uniwersalnego
Geneza pojęcia ,,projektowanie uniwersalne” wskazuje na siedem zasad, według których należy postępować przy projektowaniu środowiska zabudowanego, produktów i usług ogólnodostępnych (za Budowlane ABC):
- sprawiedliwe wykorzystanie – projekt jest użyteczny i atrakcyjny dla ludzi o różnych umiejętnościach (możliwościach),
- elastyczność użytkowania – projekt uwzględnia szeroki zakres indywidualnych preferencji i umiejętności odbiorców,
- prosta i intuicyjna obsługa – zastosowany projekt jest łatwy do zrozumienia, niezależnie od doświadczenia, wiedzy, umiejętności językowych czy obecnego poziomu koncentracji użytkownika,
- zauważalna informacja – projekt w sposób efektywny łączy ze sobą niezbędne informacje dla użytkownika, niezależnie od warunków otoczenia lub zdolności sensorycznych użytkownika,
- tolerancja błędu – projekt minimalizuje zagrożenia i negatywne skutki przypadkowego lub zamierzonego działania,
- niewielki wysiłek fizyczny – projektowanie w taki sposób, aby produkt był efektywny, wygodny i wymagał minimalnego wysiłku użytkownika,
- wymiary i przestrzeń dostępne i użyteczne – odpowiednia wielkość i przestrzeń przewidziana do podejścia, działania i wykorzystania produktu, niezależnie od wielkości, postawy lub mobilności użytkownika.
Źródła dodatkowej wiedzy
Szukając praktycznych wskazówek w zakresie rozwiązań dostępnych dla jak najszerszej grupy odbiorców, należy kierować się sprawdzonymi i opracowanymi wytycznymi, zebranymi w postaci obowiązujących przepisów, a także dodatkowych norm czy zaleceń.
Szczególnie polecamy korzystanie z następujących źródeł wiedzy:
1. „Włącznik”, bezpłatna publikacja fundacji Integracja, prezentująca w przyjaznej i czytelnej formie wymagania określone w normie ISO 21542:2011, ADA Standards for Accessible Design i polskich przepisów, określonych w ustawie Prawo budowlane. Link: https://www.integracja.org/wlacznik/
2. Budowlane ABC – portal Ministerstwa Rozwoju i Technologii. Link: https://budowlaneabc.gov.pl/
3. Standardy Dostępności dla m.st. Warszawy – informacyjne, które w sposób graficzny i tekstowy pokazują najważniejsze wymagania i wytyczne, jakie powinny zostać spełnione, aby inwestycja była jak najlepiej dostępna dla wszystkich. Link: https://wsparcie.um.warszawa.pl/dostepnosc-architektoniczna